Review: Rufus Wainwright – Dream Requiem
Rufus Wainwright – Dream Requiem
Format: CD – Vinyl LP – Digital / Label: Warner Classics
Release: 2025
Tekst: Gerard Haarhuis
Als ik heel flauw zou vragen wat de namen Loudon, Rufus, Martha en Lucy met elkaar verbindt dan zou dat voor de gemiddelde bezoeker van Bluestownmusic.nl een intikkertje zijn: Wainwright! Een hele muzikale familie, bijna wel een soort dynastie met aangetrouwde familie, halfzus en misschien nog meer.
In deze recensie ga ik het over Rufus hebben, zoon van Loudon III en Kate McGarrigle, die lang heeft rond gelopen met een idee om een soort requiem te schrijven. Niet zo maar een requiem maar gecombineerd nog een idee van Rufus dat gebaseerd is op het gedicht Darkness van Lord Byron dat deze geschreven heeft naar aanleiding van een enorme vulkaanuitbarsting in 1815 op het eiland Soembawa een onderdeel van Indonesië. Duizenden doden en zelfs grote delen van Europa waren bedekt onder een dikke laag as, hetgeen enorm veel koude en duisternis gaf. Dat was in Europa de aanleiding om 1816 het “jaar zonder zomer” te noemen…
Het gegeven van een requiem heeft Rufus verbonden met het gedicht van Lord Byron en hij noemde het ‘Dream Requiem’. Over het requiem als muziekvorm. We onderscheiden hoofdzakelijk twee soorten in de klassieke muziek. De meest gehoorde uitvoeringen zijn die van Mozart en Verdi die als belangrijkste kenmerk hebben dat teksten in het Latijn zijn vervat en de inhoud er op gericht is de overledene(m) te gedenken. Het volgt in grote lijnen de volgorde van een traditionele katholieke mis in de kerk.
Daarnaast is er nog een uitvoering, niet minder beroemd en dat is Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms. (Het bijvoeglijk naamwoord “Deutsches” heeft Brahms alleen bedoeld om daarmee aan te geven dat de taal waarin het requiem gezongen wordt, het Duits is, het is dus als iets “nationaals” bedoeld.
Louter dus als afwijking op het tot dan toe gebruikelijke Latijn.) In plaats van een traditionele dodenmis, gekenmerkt door lijden en verdriet, bestaat de tekst bij Brahms uit Duitse bijbelteksten, bedoeld om de “overlevenden”, de nabestaanden dus, troost en hoop te geven. Vaak krijgt de schitterende sopraan-solo de meeste aandacht Ihr Habt Nun Traurigkeit, een solo met enorme hoge uithalen waar je kippenvel van krijgt.
En ondertussen zal menigeen van jullie zich afvragen wat dit met blues te maken heeft. Hallo? Blues? Overlijden, verdriet, troost. Wie wil er nóg meer blues hebben dan dit. Oké, deze vorm kom je niet elke dag tegen op Bluestownmusic.nl maar hoeveel dwarsverbanden zijn er al niet gemaakt waarvan je de scheidslijnen tussen de ene muzieksoort en de andere niet meer scherp kunt trekken. Als Sting al live optreedt met groot echt symfonieorkest en zijn laatste albums allemaal verschijnen op het klassieke Deutsche Grammophon-label en zo zijn er meer voorbeelden en dan is het makkelijk een link te leggen naar dit project van Rufus Wrainwright. Bij deze dus en op die andere voorbeelden kom ik graag aan het eind nog een keer terug.
Het ‘Dream Requiem’, uitgebracht op het label Warner Classics (!). Een imposant werk dat gespeeld wordt door het Orchestre Philharmonique de Radio France, het koor van Radio France en leden van de Maîtrise de Radio France (de koorschool van het koor). Het geheel staat onder leiding van dirigent Mikko Franck. Een aparte vermelding is er voor sopraan Anna Prohaska en altviolist Marc Desmons. Tenslotte is er nog een verteller en dat is niemand minder dan Meryl Streep!
Voor zijn requiem volgt Rufus Wainwright de Latijnse teksten van de katholieke dodenmis, hetgeen wel logisch is aangezien de meeste Amerikanen als ze religieus zijn een vorm van religie aanhangen die nauw verwant is aan wat wij als het katholicisme hanteren. Goed, de inleiding heeft al bijna de lengte van een korte recensie maar dat vond ik wel nodig om iets van duidelijkheid te scheppen over wat ons te wachten staat bij het ‘Dream Requiem’ van Rufus Wainwright.
Voor wie het de moeite waard vindt raad ik aan op internet zoek te gaan naar de teksten in het Latijn met de Nederlandse vertaling ernaast! Zowel voor het requiem als ook voor het gedicht van Lord Byron!
De prachtige stem van Meryl Streep mag het grote stuk openen met een hele summiere begeleiding door het orkest. Darkness I, het gedicht van Lord Byron, dat uit 82 regels bestaat en dat in dit werk uit elkaar gehaald is in vier stukken. Met een toenemende deelname van het orkest vervolgt Meryl haar voordracht “I had a dream, which was not all a dream,” Nee, het was bittere werkelijkheid…
We vervolgen met Requiem Aeternum oftewel “eeuwige rust”. Een monotoon aanzettend orkest waar het koor zachtjes begin te zingen om vooral de nadruk te leggen op rust!
De sopraan begint aan een solo, een lied van blijdschap, het Lux Perpetua, het “eeuwige licht”, met een licht deinende orkestrale bijdrage en stevig klinkend slagwerk waarna het orkest met koor en sopraan voluit gaan, als het ware om het eeuwige licht te vieren, mooie hoge sopraan uiteraard. Daar is de sopraan voor.
Waar de katholieke kerk vervuld van is, is boete en schuld en daarom wordt hier het Kyrie Eleison gezongen. “Heer heb medelijden, of meer in de leer: Heer, ontferm u over ons.” Een mooi gedragen stuk waarin ook de mannelijke koorleden goed te horen zijn met een daar boven uit solerende sopraan. Ik vind dat mooi!
Dan zijn er een paar delen, vijf om precies te zijn, die een soort volgnummer krijgen. De eerste is Sequentia I. Dies Irae, wat de Dag des Oordeels bezingt. Een iets langer deel met aan het begin een bijna jachtig trommelwerk, begeleid door kort strijkwerk waarna het hele koor invalt en in het orkest een aantal blazers hoorbaar worden. Quasi kun je je wel voorstellen dat de overledene zich hier meldt aan de poort bij Petrus zoals dat zo mooi heet. De grotere klokken van het klokkenspel worden bespeeld, begeleid door blazers met een hoofdrol voor de trombones. Uiteindelijk een best majestueus deel, maar het gaat natuurlijk ook wel ergens over! Een zacht engelengezang maakt een einde aan dit mooie deel.
De bassen beginnen met de zangeressen aan een intro die moet leiden tot het tweede deel van het gedicht, Darkness II, net als in het eerste deel doet Meryl Streep verhaal van de verschrikkelijke gebeurtenissen op 10 april 1815.
Dan komt Sequentia II. Mors Stupebit, wat zoveel betekent als “de dood zal versteld staan,” in de zin van “na regen komt zonneschijn” om het maar in gewoon Nederlands uit te drukken. Het mannelijk deel van het koor zingt als een stuk uit de ‘Carmina Burana’ van Carl Orff, waarna het orkest bescheiden begint en de dames van het koor er ook bij komen, fluit en trompet op de voorgrond en de toon wordt steeds drukker maar toch beheerst.
Sequentia III. Rex Tremendae kan vertaald worden als “de vreselijke koning” of voluit “ koning van de vreesaanjagende majesteit” maar geen paniek want het is een koning die hen die gered moeten worden ook redt, met de aanroep “Red mij, bron van barmhartigheid.” Een mooi glooiend strijkersbegin, met fagot, heel mooi!, waarna het koor heel gedragen de vocalen begint, terwijl met name de bassen de melodie verstevigen tot in een rol op de voorgrond waarna de violen er weer met hogere tonen bijkomen en langzaam maar zeker zwelt het koor aan tot weer een bijna hemels gezang. Een solo voor de altviolist Marc Desmons waarmee dit deel vrij abrupt eindigt. Een heel bijzonder mooi deel.
Sequentia IV. Ingemisco met als strekking “ik weeklaag (mooi ouderwets woord), ik kreun, of ik zucht, als een schuldig mens. Je ziet terugkerend patroon van schuld, vrees, boete e.d. waar het in de katholieke kerk veel om draait. Dit in tegenstelling tot de christelijke kerk, in de zin van niet-katholiek, waar het veel meer gaat om hoop en troost. Iets wat mij persoonlijk meer aanspreekt. En al helemaal in zo’n moeilijk moment als de reden waarom er een requiem gespeeld en gezongen wordt… Dit is ook een mooi deel, veel diepe strijkers, een harp en de sopraan die haar klaagzang zingt, veel ondersteuning van verschillende instrumenten uit het orkest. Het is misschien niet zo bedoeld maar ik krijg een beetje een pastoraal gevoel, zoals in de 6e symfonie van Beethoven. Heel mooi dragend gezongen met aan het eind hele mooie uithalen, vergezeld van een aantal paukenroffels waarna dit deel zacht beëindigd wordt door de dwarsfluiten. Mooi.
Sequentie V. Confutatis waarin het er op neerkomt, dat “zij die het bij dat laatste oordeel niet gered hebben” naar de hel worden gestuurd! ’t Is niet minder.
De dames van het koor zingen ook in zo’n Carmina Burana-toontje een paniekerig motief terwijl Meryl Streep de strekking van dit deel uitspreekt, begeleid door chaotische instrumenten en een in volume toenemend koor, waarna het geheel massaal vocaal en instrumentaal na enige tijd weer wegzakt in een rustig motief om daarmee ook te eindigen in een langgerekt “Amen.” De wanhoop en de paniek van deze finale consequentie komt heel sterk over!
In Darkness III is het heel zeker Meryl Streep die weer een deel uit het gedicht van Lord Byron voordraagt. Een rustig, melodieus begin door het orkest met een mooie fagot die ook door gaat als Meryl Streept haar deel voordraagt. Op de achtergrond nemen de instrumenten weer een chaotisch patroon aan, overeenkomstig de tekst uit dát deel van het gedicht. Het idee van oorlog, die geen oorlog is, wordt uitgebeeld door schetterende trompetten, gevolgd door elkaar bijna in canon opvolgende zangeressen met iets verder weg de baritonzangers in het koor. Omdat er in dit deel van het gedicht iemand dood gaat eindigt dit deel met een rustig gedragen orkestrale bijdrage.
Het Offertorium is in de kerk de ceremonie waarin brood en wijn worden klaargezet, dit gebeurt ná de voorbeden en vóór het eucharistisch gebed, het centrale gebed in de katholieke kerk… De bassen en de cello’s beginnen uitermate rustig aan dit deel met gelijk aan het begin de altviolist in een solo, op dezelfde manier begeleid door bassen, cello’s en strijkers. Heel rustig, in dit verband is het woord sacraal wel op z’n plaats. En zo glijdt dit deel voort, hier en
daar een enkel blaasinstrument erbij, heel kort, om de sereniteit van dit nummer vooral niet te verstoren. Een hele mooi hoorn op de achtergrond neemt de solo over van de altviool en zo eindigt dit deel. Adembenemend mooi!!!
Ik zou bijna zeggen dat het ergste qua “lijden” achter de rug is en daarom beginnen orkest en koor vrij opgewekt aan het Sanctus waarin “heilig, heilig, heilig de Heer, de God van de heerscharen (de menigtes)” wordt bezongen. Een mooi hoorndeel. En aan de opgewektheid van het koor komt maar geen einde, zo goed is de stemming… Vrolijk en schel eindigend met speelse trompetten en dwarsfluiten.
In het Agnus Dei wordt “het Lam Gods” bezongen, een aanduiding voor Jezus Christus. Een van de bekendere delen uit een mis en een deel wat je ook wel vaak als zelfstandig tegen komt in diverse uitvoeringen. De zangers beginnen lekker massaal en zwaar aangezet aan dit deel, zonder orkest, met name de bassen waar later de baritons bij komen en daarna ook nog de tenoren waardoor het geheel nog indrukwekkender wordt en als dan ook de dames mét daar boven uit de sopraan nog mee gaan doen, dan…, ja, dan… Prachtig, heel mooi opgebouwd.
Het eeuwige licht keert nog een keer terug in Lux Aeterna, waarin de blazers ons waarschijnlijk willen vertellen dat dat eeuwige licht weer brandt. Mooie hoornpartij, verder aangevuld met trompetten, geen strijkers maar wel het koor dat invalt in ook een opgewekte toonzetting, met een apotheose van het orkest: tromgeroffel, pauken, klokkenspel en niet te vergeten, machtige bekkens. Absoluut massaal met aanhoudende zangeressen als dominante koorpartij! Aan het eind van dit deel weer een rustig slot aan deze hele mooie melodie.
Meryl Streep draagt het laatste deel van het gedicht voor in Darkness IV. Als iemands interesse gewekt is om de tekst van dit gedicht te willen lezen verwijs ik door naar internet, want om op deze plaats op de tekst in te gaan, gaat voor deze recensie te ver. Op basis van mijn inleiding is de inhoud ervan duidelijk om dit werk in z’n geheel goed te kunnen beoordelen… Een bescheiden orkestbijdrage aan het begin, zachte fagot, bescheiden strijkers, een enkele trommelslag, een stukje percussie en meer strijkers die meedoen, violen, cello’s en dan ook de bassen erbij. Met korte teksten voegt het koor zich bij de instrumenten in dit lange deel van ruim 11 minuten. Ook in dit deel weer een hemelse sopraansolo met het koor eronder in korte herhalende teksten. Heel mooi. En mocht door al dat moois onze aandacht verslappen dan houdt Meryl ons met een flinke trommelslagen en bekkens weer bij de les om daarmee gelijk het einde van het gedicht in te leiden met het klokkenspel in de laatste hoofdrol en een heel zacht doorglijdend strijkersdeel om over te gaan in het laatste deel van dit ‘Dream Requiem.
Het In Paradisum, oftewel: Naar het paradijs, een gezang tijdens welke, in de kerk, de kist met de overledene de kerk wordt uitgedragen. Een zacht tromgeroffel, een enkele blazer, ijzige strijkers om maar een idee te geven van een soort dodenmars, aan het begin van dit deel, het laatste deel van het ‘Dream Requiem’ van Rufus Wainwright.
Want laten we dát niet vergeten dat dit requiem niet gecomponeerd is door een klassieke componist maar door een singer/songwriter van wie we zo’n stuk waarschijnlijk niet zo maar verwacht hadden…! De melodie houdt aan, er komen meerdere instrumenten bij, de zangeressen zingen, dwarsfluit en piccolo zorgen voor ijle tonen, alles zakt weer weg maar het tromgeroffel houdt het ritme onverstoorbaar vast. Tot… het einde.
En zoals vaak bij een klassieke uitvoering moet eerst het besef indalen dat het afgelopen is, de dirigent moet tot zichzelf komen maar dan barst het applaus ook los, ondersteund door het nodige geroep om de waardering voor deze uitvoering te tonen. De buren zouden vreemd kijken als ze mij in m’n eentje zouden zien applaudisseren, maar eigenlijk zou ik dat wel moeten doen. Een requiem is altijd indrukwekkend maar dit is werkelijk een magistraal stuk. En o ja, als je je requiem baseert op de Latijnse versie dan ligt de volgorde van de delen wel zo’n beetje vast. Hier is dat echter gecombineerd met een indrukwekkend, historisch gedicht en per deel gaat het er natuurlijk om hoe Rufus dat heeft vorm gegeven. Ik vind dat heel knap, heel mooi, een goed orkest, een mooie altviolist en zoals het hoort, hemelse sopraan, kortom: Ook dit is blues! Maar dan anders.
En, mocht je net als ik, graag eens een “road less travelled” willen bewandelen dan kan ik dit ‘Dream Requiem’ van Rufus Wainwright alleen maar van harte aanbevelen! Er zijn veel kenners op dit gebied en mocht ik ergens een onvergeeflijke fout hebben gemaakt in een vertaling en/of de beschrijving van de inhoud van een deel, dan spijt me dat oprecht. Mocht dat zo zijn, bedenk dan dat ik maar een simpele recensent ben van het onovertroffen Bluestownmusic.nl die met deze recensie zijn 100ste recensie voor Bluestownmusic.nl van Harry Radstake heeft geschreven. Met alle liefde voor de “blues”, in welke vorm dan ook, op naar de volgende 100! Met de hier passende toevoeging: Deo volente!
Een aanvulling van mijn kant om dit requiem ook weer niet zó bijzonder te maken, in die zin dat er meer van dit soort, in eerste instantie, onverwachte voorbeelden zijn:
Karl Jenkins, van ooit de Soft Machine, heeft ook een prachtig Requiem gecomponeerd dat op cd gecombineerd wordt met het nog mooiere In These Stones, Horizons Sing. Prachtig! Ook van harte aanbevolen!
Ook King Crimson heeft een Requiem op het repertoire. Het Japanse Mono, waar ik groot fan van ben, heeft zelfs een Requiem For Hell…
Het Requiem van John Rutter is weer een klassieke uitvoering waar Rutter dan Latijnse teksten gecombineerd heeft met Bijbelse teksten.
Het Requiem van Fauré tenslotte herbergt dan weer het beroemde Pie Jesu.
Zoals je ziet, keus genoeg en voor elk wat wils…
01. Darkness 1
02. Requiem aeternam
03. Lux perpetua
04. Kyrie Eleison
05. Sequentia I. Dies Irae
06. Darkness II
07. Sequentie II. Mors Stupebit
08. Sequentia III. Rex Tremendae
09. Sequentia IV. Ingemisco
10. Sequentia V. Confutatis
11. Darkness III
12. Offertorium
13. Sanctus
14. Agnus Dei
15. Lux Aeterna
16. Darkness IV
17. In Paradisum
18. Applause